વ્યક્તિ અભ્યાસ //  Case Study

• વ્યક્તિ અભ્યાસની પ્રારંભિક સમજ માટે એમ કહેવાય છે કે તે કોઈ એક વ્યક્તિના જીવનને સ્પર્શતાં સર્વે પાસાંનો ભૂતકાળ અને વર્તમાન બંનેને અનુલક્ષીને કરાયેલો અભ્યાસ. 

• સંજોગો અને પરિસ્થિતિ અનુસાર દરેક સમયે વ્યક્તિના વર્તન વ્યવહારમાં ફેરફાર થાય છે. આ ફેરફારનો ચોક્કસ અભ્યાસ એટલે વ્યક્તિ અભ્યાસ.

• વ્યક્તિની આર્થિક, સામાજિક, પારિવારિક, માનસિક અને સ્વભાવગત ખામીઓ ખૂબીઓ વગેરેનો ઝીણવટભર્યો અભ્યાસ એટલે જ વ્યક્તિ અભ્યાસ.

• "વ્યક્તિ અભ્યાસ એટલે કોઇ એક વ્યક્તિ, પરિસ્થિતિ સાથે સંબંધિત તમામ પાસાંની સર્વાગી માહિતી એકત્રિત કરીને તે પરથી તે વ્યક્તિ, વસ્તુ કે પરિસ્થિતિને સાચા અર્થમાં સમજવાનો અને મૂલવવાનો પ્રયત્ન કરવો." - દેસાઇ અને દેસાઇ

• "વ્યક્તિ નિદાન અભ્યાસ એ બાળક વિશેની માહિતી સંકલિત કરવા માટે વપરાતી સામાન્ય પદ્ધતિ છે. વિગતવાર ઊંડો અભ્યાસ કરવા માટે વપરાતી સામાન્ય પદ્ધતિ છે. એ વિગતવાર ઊંડો અભ્યાસ પૂરો પાડી બળકના સમગ્ર વ્યક્તિત્વનું ચિત્ર રજૂ કરે છે. તે એક વિશ્લેષણ છે, જેમાં બાળકની સમસ્યા ઉપર કેન્દ્રિત થતા અર્થઘટનનો સમાવેશ થાય છે.”

જોન્શન સ્ટેફલર, એડેલ ફેલ્ટ.

• “શાસ્ત્રીય ઉપકરણો દ્વારા મેળવાયેલાં ઊંડાણપૂર્વકનાં આધારભૂત અને તટસ્થ અવલોકનો કે જે કોઇપણ સામાજિક એકમ વિશેની માહિતી મેળવી સ્થિતિદર્શક પરિસ્થિતિ કે તેનું નિદાન કરે છે. તે વ્યક્તિ અભ્યાસ છે.” - ડોનાલ્ડ જી.મોર ટેન્શન, એમ. મુલર

• “વ્યક્તિ અભ્યાસ એટલે કોઇપણ માણસ, જૂથ, બિરાદરી કે સંસ્થા જેવા એકમનાં મહત્ત્વનાં સર્વે અંગોને આવરી લઇ ઊંડાણથી કરેલા તેના અભ્યાસનો અહેવાલ” - ર્ડો. કે.જી. દેસાઇ

સ્ત્રોત :

• વ્યક્તિ કે સંસ્થાનું સામાન્ય નિરીક્ષણ 

• વ્યક્તિ કે સંસ્થાની મુલાકાત 

• મનોવૈજ્ઞાનિક કસોટી

• સંસ્થાના રેકોર્સ

• વિદ્યાર્થીની શારીરિક તપાસ

• વ્યક્તિ માટે મનોચિકિત્સકનો રિપોર્ટ

સંસ્થાની ભૌતિક સુવિધાઓ, સ્ટાફ, આચાર્ય વગેરે

• વ્યક્તિના શોખ, સંસ્થાની પ્રવૃત્તિઓ

• વ્યક્તિનો સામાજિકતા આલેખ

• સંસ્થા માટે અન્ય દ્વારા ક્રમાંકન

સોપાનો :

૧) અભ્યાસ માટે વ્યક્તિ (case) ની પસંદગી 

૨) માહિતીનું એકત્રીકરણ 

૩) ઉત્કલ્પનાની રચના 

૪) કારણોની તપાસ અને સૂચિત ઉપચાર ૫) વ્યક્તિ (case) સંબંધી અનુકાર્ય

વિશેષતાઓ :

• એકમ વિશેની ભૂતકાળ, વર્તમાનકાળ, ભવિષ્યકાળની બાબતોનો સમાવેશ કરી શકાય છે.

• આમાં ઈતિહાસ પદ્ધતિ, સર્વેક્ષણ અને લંબગત સંશોધન પદ્ધતિ જોવા મળે છે.

• અભ્યાસમાં ઝીણવટપૂર્વક અને ગહનતાથી અભ્યાસ કરવામાં આવે છે. 

• વ્યક્તિ અભ્યાસમાં વિવિધ સંશોધન સાધનોની મદદથી માહિતી એકત્રિત કરી શકાય છે.

• વ્યક્તિ અભ્યાસમાં એકમના બધાં જ પાસાંઓનો અભ્યાસ કરી શકાય છે. 

• અભ્યાસક અવલોકન શક્તિનો ઉપયોગ કરી શકે છે. 

લાભ :

• સામાજિક એકમોને ઊંડાણથી સમજવા માટે ઉપયોગી.

• એકમ કે ઘટનાના વર્તમાન તેમજ ભૂતકાળને સમજવા માટે ઉપયોગી અપવાદરૂપ લક્ષણોની તરાહો જાણવા,અગાઉની માન્યતાઓને સુધારવા માટે ઉપયોગી.

• સામાજિક પરિબળો સાથેના એકમોના સંબંધને તપાસવા

• સામાજિક પરિવર્તનોના અભ્યાસમાં ઉપયોગી. 

• એકમના વર્તન વ્યવહારને સમજવા માટે ઉપયોગી.

• ઉપચારાત્મક હેતુ માટે આ પદ્ધતિ ઉપયોગી છે.

• એકમના સંપૂર્ણ પાસાંને સમજવા માટે ઉપયોગી.

મર્યાદા:

• વ્યક્તિ અભ્યાસમાં સમય અને ખર્ચ વધે છે.

• વ્યક્તિ અભ્યાસમાં ઘટના સાથે ઐતિહાસિક કે વર્તમાન પૈકી ક્યા પરિબળો અસર કરે છે, તે નક્કી કરી શકાતું નથી.

• સંશોધકને અનુકૂળ સમસ્યાની પસંદગીનું વલણ વધારે જોવા મળે છે. 

• આ સંશોધનના અભ્યાસ ઓછા થતા હોવાથી સામાન્યીકરણ મુશ્કેલ બને છે. 

• વ્યક્તિગત રેકોર્ડમાં રહેલી ખામી સંશોધન માટે મુશ્કેલરૂપ બને છે. 

• અભ્યાસમાં હેતુલક્ષીતા અને તટસ્થતા ન હોય તો અભ્યાસ માટે નડતરરૂપ બને છે.

ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો :

• સંશોધકે સંશોધન પૂર્વગ્રહરહિત અને અનાત્મલક્ષી રીતે કરવું જોઈએ. 

• સંશોધકે અભ્યાસ માટેના નમૂનાના પાત્રોની સંખ્યા નાની રાખવી જોઈએ.

• માહિતી એકત્રીકરણનાં ઉપકરણો વિશ્વસનીયતા-પ્રમાણભૂતતા ધરાવતા હોવા જોઈએ. 

• વ્યક્તિ અભ્યાસ કેટલાક મર્યાદિત ક્ષેત્રોમાં જ થઈ શકે છે.

• વ્યક્તિ અભ્યાસમાં અભ્યાસકે દરેક બાબતોનું ચીવટપૂર્વક નિરીક્ષણ કરવું જોઈએ. 

• વ્યક્તિગત પરિસ્થિતિઓની ભાગ્યે જ તુલના થઈ શકતી હોય છે. તેથી અભ્યાસના અંતે પ્રાપ્ત થતી માહિતીની તુલના ન કરવી જોઈએ.

• માહિતી એકત્રીકરણ જુદાં જુદાં સ્રોતો દ્વારા થતી હોવાથી યોગ્ય સંકલન થવું જરૂરી છે.

• વ્યક્તિ અભ્યાસમાં ઘણીવાર વધુ પડતી ઝડપને કારણે સંશોધન યોગ્ય રીતે થતું નથી. 

• વ્યક્તિ અભ્યાસનું સામાન્યીકરણ થઈ શકતું નથી પરંતુ એના જેવા અભ્યાસો અન્ય અભ્યાસમાં મદદરૂપ અને દિશારૂપ બની રહે છે. 

વ્યક્તિ અભ્યાસ નમૂના

PDF	વ્યક્તિ અભ્યાસ નમૂના
Download	માતા વગરની વિદ્યાર્થીનીનો વ્યક્તિગત અભ્યાસ
Download	સાતમાં ધોરણની વિદ્યાર્થીઓ ની વાંચનક્ષમતાનો અભ્યાસ